خوانش تحلیلی نفثة‌المصدور بر مبنای تاریخ‌گرایی نو

نفثة‌المصدور از مهم‌ترین کتاب‌های تاریخ ادبیات ایران است که مرز بین تاریخ و ادبیات را به هم نزدیک کرده است. نزدیکی تاریخ و ادبیات یکی از پایه‌های اساسی تاریخ‌گرایی نو به شمار می‌رود. در این رویکرد، تاریخ، به‌منزلة متن روایی، تفسیرها و تأویل‌های نهفته‌ای دارد که کمک می‌کند متن در محدودة انسداد و فروبستگی قطعیت برساخته نماند. شیوة زیدری نسوی در نگارش رنجنامة نفثة‌المصدور گفت‌وگویی بین کلیت متن و خرده‌روایت‌هایی است که به‌سبب غلبة گفتمانی قدرت و ساخت‌های فکری، به حاشیه رانده شده یا پوشیده مانده است. زیدری به‌سبب تربیت در فضای فکری اشعری و دستگاه دیوانی خوارزمشاهیان، برخی وجوه خرده‌روایت‌های تاریخی را در کتاب خود ذکر نکرده یا آنها را به حاشیه رانده است. این خرده‌روایت‌ها از خلال حذف‌ها، گزینش‌ها، دوگانه‌گویی، پوشیده‌گویی و لاپوشانی به شیوة تفسیر انتقادی تاریخ‌گرایی‌ نو بررسی شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد متن یادشده به‌شکلی پیچیده با شرایط اجتماعی و مادی دورانِ پیدایی خود ارتباط دارد. زیدری با بیان هرج و مرج پدیدآمده در دستگاه سلطان در رویارویی برخی اطرافیان بیان می‌دارد که حاکمان خُرد نواحی به دنبال برساخت قدرت و سرانجام جدال به شیوه‌های سرکوبگرانه و مسامحه‌آمیز برای «ارادة معطوف» به حقیقت خودند. در چنین شرایطی تنازع برای بقا از صدر حاکمیت تا مردم عادی با خیانت، «جانی به نانی» و «نفسی به فلسی» فروختن رواج می‌یابد.